Geschiedenis van Zuid-Afrika

In 1488 voer de Portugees Bartolomeu Dias als eerste Europeaan om Afrika heen. Ruim tien jaar later werd hij gevolgd door Vasco da Gama, op zijn weg naar Indië. De Portugese zeevaarders gebruikten de Kaap om voedsel en drinken in te slaan op hun doorreis. In 1652 stichtte Jan van Riebeeck hier de eerste Nederlandse nederzetting. Een aantal jaren later woonde in deze handelsnederzetting 250 blanken. Een groot aantal was afkomstig van de Oost-Indische Compagnie. In de 17e eeuw volgden vele Nederlandse schepen van de VOC. Ze gebruikten deze nederzetting in de punt van Zuid-Afrika als rustplaats. Tot in de 17e eeuw breidde de nederzetting zich langzaam uit. Niet alleen Nederlanders kwamen naar Zuid-Afrika, maar ook Duitsers, Franse hugenoten en Schotten. De oorspronkelijke bewoners van het land, het San-volk, werden langzaam verdreven of vermoord tijdens oorlogen met de nieuwkomers. Nederlandse boerengezinnen kwamen wegens goede omstandigheden naar Zuid-Afrika en vestigden zich in de Kaap. Er werden arbeidskrachten als slaven uit West-Afrika en Indonesië gehaald.

In 1707 telde de handelsvestiging 1779 inwoners die bij elkaar 1107 slaven in dienst hadden. Vanuit de mengeling met Nederlanders, Duitsers en Fransen ontstond het ‘Afrikaner volk’. Er ontstonden conflicten met het inheemse volk, waaronder de Khoisan. De uitbreidingsdrang van de Europeanen was de voornaamste reden hiervan.
De Khoisan vluchtte naar de Kaapkolonie. De kolonisten breidden zich verder richting het oosten uit, waardoor oorlogen ontstonden met het Xhosa-volk. Vijftig jaar na het ontstaan van de kolonie kwam de gouverneur van de Kaap, W.A. van der Stel, onder vuur te liggen. De Afrikaners eisten namelijk meer zelfbestuur. Dit voorstel van het ‘Afrikaner volk’ werd afgewezen door de VOC en later in 1784 ook door de Staten-Generaal. Teleurgesteld door deze afwijzing plaatsten de Afrikaners zich onder een onafhankelijke eigen constitutie, direct onder het gezag van de Nederlandse Republiek. De VOC begon sterk af te zwakken en verdween in 1791 zelfs voorgoed uit Zuid-Afrika.

Voor wat betreft de veroveringen van de Kaap was het tussen 1795 en 1806 erg onrustig in Zuid-Afrika. In 1795 kwamen de Britten naar de punt van Afrika om te voorkomen dat het land in handen zou vallen van de Fransen. In 1797 kwamen de Britten aan de macht in de Kaap. Dit duurde enkele jaren tot het bestuur in 1803 werd overgenomen door de Nederlanders. De Britten lieten het hier niet bij zitten en heroverde het gebied in 1806 weer. Ditmaal bleven ze wel in Zuid-Afrika. In 1835 schaften de Britten de slavernij af in Zuid-Afrika. Er was veel onenigheid over hoe de kolonisten dit moesten compenseren. Om die reden trokken veel van hen naar het binnenland van Zuid-Afrika. Ze stichtten eigen republieken, zoals de Oranje Vrijstaat en Transvaal.

Deze ontevreden boeren worden Voortrekkers genoemd en de verhuizing naar het binnenland heet ‘De Grote Trek’. Niet overal hadden deze Voortrekkers succes. Toen ze Natal probeerde te veroveren werden ze weggejaagd door een leger van Zoeloes. In 1838 hadden de Zoeloes minder succes toen ze overwonnen werden tijdens de bekende Slag bij de Bloedrivier. Het Zoeloeleger stond onder leiding van Dingaan. Hij was de broer en moordenaar van Shaka. Deze laatste was een zeer belangrijke man. Shaka Zulu was leider van de Zoeloes en had een bijzonder goed strategisch inzicht. Pas een tijd later werd het gehele Zoeloe-rijk overwonnen door de Britten. Halverwege de 19e eeuw kwamen veel Britten naar Zuid-Afrika om daar een (nieuw) bestaan op te bouwen.

De vondst van diamanten in de Kaap en goud in het oosten van het land zorgde voor een massale volksverhuizing. Tevens was de vondst van deze ‘schatten’ de basis voor de Zuid-Afrikaanse economie. De Britten wilden de exploitatie hiervan naar zich toe trekken en dwongen de Boerenrepublieken om deel te nemen aan een Britse confederatie. De Boeren in Zuid-Afrika wilden de Britse overheersing voorkomen en kwamen in opstand. In 1880 vond de eerste Boerenoorlog plaats. De leiding was in handen van Paul Kruger (het bekendste national park van Zuid-Afrika draagt zijn naam). De Britten werden verslagen tijdens de Slag om Majuba Hill en Paul Kruger werd president van Transvaal. Deze staat was ooit eerder in handen van de boeren, maar werd later heroverd door de Britten.

De overwinning hadden de Boeren mede te danken aan hun goed gecamoufleerde kaki uniformen. De Britten met hun helderrode uniformen maakten geen schijn van kans. De Britten verloren steeds meer gezag en probeerden opnieuw om de macht van de Boeren in Transvaal omver te werpen. Deze zogeheten ‘Jameson’s Raid’, onder leiding van de Brit Jameson, mislukte in 1895, en niet zo’n beetje ook.
Helemaal aan het einde van de 19e eeuw behaalde de Britten dan eindelijk een succes tegen de Boeren in Zuid-Afrika. Ze verklaarden hen de oorlog (de tweede Boerenoorlog) en na hevig verzet kwam niet alleen Transvaal, maar ook Oranje Vrijstaat, onder Brits gezag. Ondanks een beperkte mate van zelfbestuur dat aan de Boeren werd gegeven, vertrok Paul Kruger naar Nederland.

De Britten wonnen uiteindelijk door een grotere troepenmacht, terwijl de Boeren met hun guerrilla-techniek en een enorme kennis van het gebied een moeilijke tegenstander waren. Boerderijen werden verbrand, waardoor de wanhopige Boeren dorpen gingen aanvallen om aan voedsel te komen. Een bijkomend effect was dat het beeld ten opzichte van de Boeren hierdoor alsmaar negatiever werd. Voor veel Afrikaners (de mengeling van Nederlanders, Duitsers en Fransen) was de maat vol. Ze zagen in dat de Boerennatie er nooit zou komen en tekende in 1902 een vredesverdrag met de Britten in Pretoria. De Britten kregen door het ‘Verdrag van Vereniging’ macht over alle Zuid-Afrikaanse republieken. Ze probeerden de Boerenbevolking onder hen te krijgen door het Engels verplicht te stellen op scholen. Deze maatregel werkte averechts en de woede van de Boeren werd groter. De Nederlandse taal werd in deze tijd wettelijk vastgelegd en kreeg een bijzondere status in Zuid-Afrika. Daarnaast kreeg de zwarte bevolking alleen stemrecht in de Kaapkolonie.

In 1910 werden Transvaal, de Kaapkolonie, Oranje Vrijstaat en Natal verenigd en was de Unie van Zuid-Afrika een feit. De leiding kwam in handen van Louis Botha, de eerste premier van het land. De unie werd een Britse kolonie. De positie van niet-blanken Zuid-Afrikanen werd steeds slechter. Ze mochten zich niet zomaar overal vestigen. Botha en Jan Smuts richtte de Suid Afrikaanse Partij (SAP) op. Deze bleef tot 1924 bestaan tot de nationalist Jan Hertzog de touwtjes in handen kreeg. Onder hem werd het Afrikaans officieel de tweede taal van het land. Zijn hoofddoelen waren onder andere om de blanken tegen de niet-blanken te beschermen en de Afrikaners tegen de Britten. Toen het erg slecht ging met de wereldeconomie werd ook Zuid-Afrika getroffen. Jan Hertzog was genoodzaakt om een coalitieregering te vormen met Jan Smuts. De Suid Afrikaanse Party vormde samen met de Nasionale Partij van Hertzog de Verenigde Partij. Zuid-Afrika kreeg alle macht in eigen hand toen in 1934 de ‘Status Act’ en de ‘Seals Act’ werden ondertekend.

Na de Tweede Wereldoorlog kwam de Verenigde Partij met een aantal wetsvoorstellen die sterk in het nadeel van de niet-blanke bevolking was. De leider D.F. Malan kreeg veel steun van de blanke bevolking en won in 1948 de verkiezingen. Hiermee begon het apartheidsbeleid in Zuid-Afrika. Malan wilde de verschillende bevolkingsgroepen in aparte gebieden laten leven. Hij streefde er wel voor dat deze groepen hun eigen identiteit zouden behouden. In 1955 werd door het Congres of People (allerlei protestorganisaties tegen de apartheid) een manifest aangenomen waarin stond dat Zuid-Afrika van ‘iedereen’ was. Dit betekende dat de politieke macht onder alle bevolkingsgroepen verdeeld zou moeten worden. Dit manifest werd het Vrijheidsmanifest genoemd en werd nagestreefd door het ANC, een partij die op kwam voor de zwarte bevolking. Onder de opvolgers van Malan (Johannes Strijdom en Hendrik Verwoerd) werd de positie van de blanken steeds sterker in Zuid-Afrika. Het beleid om geen zwarte vertegenwoordigers meer in de regering te hebben, werd voortgezet. In 1961 werd Zuid-Afrika helemaal onafhankelijk en de republiek Zuid-Afrika was een feit.

In dat jaar vond er een tragedie plaats dat bekend staat onder de naam ‘Sharpeville’. Tijdens een demonstratie van zwarten tegen de pasjeswetten werden 69 mensen doodgeschoten, waaronder vrouwen en kinderen. De toenmalige president Hendrik Verwoerd verbood het ANC en PAC (het PAC was een splintergroep van het ANC) en 3,5 milljoen zwarten werden hun huizen uitgezet en verbannen naar speciaal ingerichte ‘thuislanden’. Dit was een poging om de apartheid minder racistisch te laten lijken, maar de meeste mensen wisten wel beter. Voor het ANC en het PAC was dit de reden om over te gaan op gewelddadige acties tegen de regering. Omdat belangrijke zwarte leiders in 1964 tot levenslange gevangenisstraffen werden veroordeeld, verzwakte de oppositie tegen het apartheidsbeleid van de blanken in Zuid-Afrika.

Een van de gevangenen die later wereldberoemd werd als het symbool van het verzet tegen de apartheid was Nelson Mandela. Een paar jaar later werd Hendrik Verwoerd vermoord. In het begin van de jaren ’70 liet de zwarte oppositie weer van zich horen. Dit gebeurde onder andere door de oprichting van de Black Consciousness Movement van Steve Biko. Deze strijder tegen de apartheid werd in 1977 vermoord door de politie.
Een jaar eerder vond er ook een grote tragedie plaats. Er vielen meer dan 1000 doden in Soweto tijdens een demonstratie van leerlingen tegen het verplicht stellen van het Afrikaans op scholen. Een foto van een dodelijk geraakte zwarte leerling van 13 jaar schokte de wereld.

Steve Biko is een van Zuid-Afrika's bekendste strijders tegen de Apartheid. Hij is geboren in King William's Town in de Eastern Cape. Deze jonge student medicijnen raakte gefrustreerd door het feit dat zwarte intellectuelen niet voor hun rechten mochten opkomen. Hij begon zijn klasgenoten op te ruien om zich hiertegen te verzetten. In 1969 werd hij aanvoerder van de studentenpartij de South African Student's Organisation. De SASO was een politieke partij die zich inzette voor de 'black consciousness'. Vlak voor het uitbreken van de burgeroorlog in 1976 kreeg Steve Biko een spreekverbod. Hij werd opgepakt en stierf na 26 dagen gevangenschap in Port Elisabeth. De officiële doodsoorzaak was hongerstaking. Niemand geloofde dit, aangezien dit al het twintigste sterfgeval was op korte tijd in deze gevangenis. Uit onderzoek jaren later bleek dat Biko zo ernstig is gemarteld dat de politie hem naar het ziekenhuis in Pretoria moest brengen. Hij stierf daar uiteindelijk aan een ernstige hersenbeschadiging. Het nieuws over zijn dood ging de wereld rond en maakte hem een martelaar bij de Zwarte bevolking. Je kunt het graf van Steve Biko bezoeken op het Ginsberg kerkhof net buiten King William's Town.

De manier waarop de politie met de Soweto-rellen was omgegaan en de apartheid in het algemeen kreeg veel kritiek vanuit het buitenland (ook de buurlanden). Zuid-Afrika werd onder andere economisch geboycot. In 1983 kwam er een nieuwe grondwet waarin nog steeds geen politieke rechten stonden voor zwarten. Hiertegen werd veel geprotesteerd wat leidde tot willekeurige aanhoudingen en geweld. In deze tijd stierven veel apartheidsstrijders in de gevangenis of ze ‘verdwenen’ spoorloos. Halverwege de jaren ’80 kwam de leider van de Nasionale Partij, Pieter Willem Botha, aan de macht. Hij ontving uit binnen- en buitenland veel kritiek met zijn apartheidsbeleid.

Begin 1989 trok Botha zich om gezondheidsredenen terug en werd Frederik Willem de Klerk de nieuwe leider van de Nasionale Partij. In tegenstelling tot zijn voorganger Botha, zag hij in dat er geen toekomst zat in een racistisch regime dat voor apartheid was. In 1990 vond een historisch moment plaats; Nelson Mandela werd na 27 jaar gevangenschap vrijgelaten en het gezicht van de antiapartheidsstrijd was voor iedereen zichtbaar. Het ANC en PAC werden weer gelegaliseerd en allerlei discriminerende wetten werden afgeschaft. De allerlaatste apartheidswet, de Wet op de Persoonsregistratie, werd in 1991 voorgoed in de prullenbak gegooid.

"During my lifetime I have dedicated myself to the struggle of the African people. I have fought against white domination, and I have fought against black domination. I have cherished the ideal of a democratic and free society in which all persons live together in harmony and with equal opportunities. It is an ideal which I hope to live for and to achieve. But, if needs be, it is an ideal for which I am prepared to die." - Nelson Mandela (Rivona proces). Deze dappere woorden zijn meer dan veertig jaar geleden uitgesproken door Nelson Mandela tijdens het Rivona proces. De wereldberoemde strijder tegen apartheid werd veroordeeld tot levenslang. Na meer dan een kwarteeuw in de gevangenis kwam hij terug. De meest beruchte gevangene van het land was nog even strijdvaardig als daarvoor en schopte het tot president van Zuid-Afrika.

Nelson Mandela - Rolihlahla

Nelson Rolihlahla Mandela werd geboren op 18 juli 1918 in een klein dorpje in de Transkei. Profetisch of niet...de naam Rolihlahla betekent lastpak. De jonge Nelson had een rustige jeugd op de boerderij ver weg van elke vorm van politiek. Maar toen zijn vader stierf kwam hij onder toezicht van de regent van de Thembu-stam. Geïnspireerd door de al dan niet politieke problemen die de regent moest oplossen, besloot de jonge Mandela dat hij rechten ging studeren. Tijdens zijn studie protesteerde hij met klasgenoten tegen de blanke overheersing. Maar pas toen hij in Johannesburg ging werken voor een klein advocatenkantoor leerde hij de echte ongelijkheid kennen. Hij was uit zijn vertrouwde omgeving gevlucht voor een gearrangeerd huwelijk. Nu stond hij ineens alleen in een koude stad waarin het leven van een zwarte man of vrouw niks waard was. In plaats van zich te schikken in deze situatie, besloot Mandela dat hij zelf actief wilde strijden tegen de Apartheid.

Terwijl het hele land borrelde van opgekropte woede, koos de jonge Mandela voor de minst agressieve manier om zijn stem te laten horen; de politiek. Hij sloot zich aan bij de jeugdbeweging van het African National Congress (ANC). Deze partij ijverde voor gelijke kansen tussen blank en zwart. Enkele partijpunten waren; een volledig burgerschap van de zwarte-afrikanen en gratis onderwijs. De non-agressieve houding van het ANC kon echter niet verhinderen dat de spanningen tussen blank en zwart bleven oplopen. In maart 1960 werd de hele wereld dan ook opgeschrokken door de slachting van Sharpville. In het township Sharpville kwamen 5.000 ongewapende zwart-Afrikaanse demonstranten neus aan neus te staan met 300 blanke politieagenten. Uit angst begon de politie in het wilde weg te schieten. Meer dan 180 mensen raakten gewond, 69 mensen stierven.

Nelson Mandela - Veroordeeld

Het ANC werd verboden en de oorspronkelijk vredige doelstellingen van Nelson Mandela kregen door alle tegenslagen een donker kantje. Zoals de meeste ANC-leden moest hij onderduiken. Maar dit belette hem niet om zijn protesten voort te zetten. Hij startte met de militaire zijvleugel van het ANC; de Umkhonto we Sizwe. In 1962 kreeg de politie hem te pakken en werd hij veroordeeld tot vijf jaar celstraf. Slechts enkele maanden later werd het Umkhonto we Sizwe opgerold en stond Mandela wederom in de rechtbank. Dit keer werden hij en zijn kompanen beschuldigd van het plannen van een militaire coup. Nelson Mandela ontkende dit niet ook al liep hij grote kans op de strop. Hij werd veroordeeld tot levenslang maar zijn bezielende getuigenis maakte hem wereldberoemd.

Nelson Mandela zat liefst twintig jaar gevangen op Robbeneiland, het gevangeniseiland vlakbij Kaapstad. Daarna verbleef hij nog acht jaar in de Pollsmoor gevangenis. Ondanks bijna dertig jaar in gevangenschap weigerde hij zichzelf te zien als een slachtoffer.
Op Robbeneiland zette hij zelfs een heus educatiesysteem op. In de spaarzame uurtjes vrij studeerde hij en zijn lotgenoten economie, wiskunde of geschiedenis. Velen van hun hadden een redelijke opleiding gevolgd en waren maar al te bereid hun kennis door te geven aan de medegevangenen. In februari 1990 kwam hij vrij na hard onderhandelen met president F.W. De Klerk. Mandela was in de jaren van zijn afwezigheid alleen maar beroemder geworden in Zuid-Afrika. Het verbod op ANC werd eveneens opgeheven en Mandela ging verder met zijn grote doel als nooit tevoren. Met een engelengeduld en veel wijsheid wist hij zijn vroegere volgelingen weer te overtuigen. In 1991 werd hij de kopman van het ANC.

Nelson Mandela - Democratisch Zuid Afrika

In 1993 ontving Nelson Mandela, samen met de Klerk, de Nobelprijs voor de vrede. Dit vanwege alle inspanningen die de mannen hadden gedaan om tot een zwarte meerderheidsregering te komen, die ook voor de blanken acceptabel zou zijn. In datzelfde jaar werd afgesproken dat een regering van nationale eenheid het land tenminste tot het einde van de eeuwwisseling zou moeten besturen. Een jaar later had Zuid-Afrika haar eerste democratische verkiezingen. In 1994 kon iedereen, zwart en wit, voor het eerst in de geschiedenis van het land naar de stembus. Met een meerderheid van 62% van de stemmen won de ANC en Nelson Mandela werd de eerste zwarte president van Zuid-Afrika. Hij werd ondersteund door zijn twee vicepresidenten Frederik Willem de Klerk en Thabo Mbeki.

Nelson Mandela stond voor een enorme taak, aangezien het land weer moest worden opgebouwd. Hij zorgde er onder andere voor dat de gezondheidszorg en het onderwijs verbeterde. Ook werden er onder zijn bestuur een miljoen huizen gebouwd binnen een periode van vijf jaar. Zuid-Afrika ‘telde’ weer mee. Zo werden sancties verbroken die door andere landen waren opgelegd tijdens het apartheidsregime. De handelsboycot werd opgeheven, waardoor allerlei merken weer verkrijgbaar waren binnen de grenzen van Zuid-Afrika. Het land sloot zich aan bij een aantal internationale organisaties, waaronder de VN. Ook op sportief gebied deed Zuid-Afrika weer mee; na ruim 30 jaar was het land vertegenwoordigd op de Olympische spelen en won het Zuid-Afrikaanse rugbyteam de wereldkampioenschappen in eigen land.

De jaren ’90 werden in Zuid-Afrika gekenmerkt door een aantal schandalen. Dominee Allen Boesak, een belangrijk persoon binnen de ANC en kandidaat-ambassadeur bij de VN, trok zich terug nadat hij beschuldigt was van fraude. Ook Winnie Mandela kwam in opspraak wegens financiële schandalen, beschuldiging van betrokkenheid bij moorden en doordat ze gevoelige uitspraken deed tegenover het regeringsbeleid. In 1994 werd een commissie in het leven geroepen die de misdrijven uit het apartheidsverleden boven water moest brengen. Deze Waarheids- en Verzoeningscommissie stond onder leiding van de aartsbisschop Desmond Tutu. Daders konden strafvervolging voorkomen als zij open en eerlijk voor de commissie konden verschijnen.

In 1999 nam Thabo Mbeki het presidentschap over van Nelson Mandela. Onder Mbeki groeide de economie verder. Nelson Mandela leidt sinds zijn aftreden een redelijk teruggetrokken bestaan in zijn geboorteplaats Qunu in Transkei.
Maar, tot vandaag de dag zijn er nog altijd obstakels die Zuid-Afrika maar moeilijk om ver kan werpen. Door de criminaliteit in grote steden als Johannesburg en de groeiende Aidsproblematiek is veiligheid nog steeds een begrip dat onder vuur ligt in Zuid-Afrika. Ook zullen in het nieuwe Zuid-Afrika alle bevolkingsgroepen met elkaar moeten leren samenleven; groepen die elkaar een lange tijd als tegenstanders of onderdrukkers hebben gekend.

Het verleden kan niet ongedaan worden gemaakt. De Afrikaners zijn nog lang niet vergeten hoe hun voorouders hebben geleden in de concentratiekampen van de Britten, de zwarten en kleurlingen zijn niet vergeten hoe zij van hun grond werden verdreven en hoe hen beetje bij beetje al hun rechten én hun menselijke waardigheid werden ontnomen. En iedereen, zowel blank als zwart als kleurling, moet leren omgaan met dat gruwelijk stuk verleden dat Apartheid heette.

Een behoorlijk leven voor iedereen is tegenwoordig de grootste prioriteit voor Zuid-Afrika. Daar wordt aan gewerkt door alle bevolkingsgroepen. Er is sprake van een zogenaamde Afrikaanse Renaissance: gebaseerd op het uiteenlopende en fascinerende culturele erfgoed ondergaat het land een proces van wederzijds respect tussen alle aanwezige culturen. De bevolking wordt zich steeds bewuster van het feit dat het een multicultureel land is en de diverse bevolkingsgroepen niet naast elkaar maar mét elkaar zullen moeten samenleven. Zuid-Afrika noemt zich vandaag de dag met trots de ‘Rainbow Nation’: een land waarin alle culturen zich thuis voelen en elkaar met respect behandelen. Zoals Nelson Mandela ooit zei: "Het valt niet mee om verbitterd te blijven als men bezig is met opbouwende dingen".